Tekst: Floris van der Zee.
In de etalage van Stroom is de tentoonstelling ‘Den Haag, stad zonder muren (?)’ te zien. De presentatie is gemaakt in het kader van het programma ‘Culture of Control’ dat zaterdag 3 oktober wordt geopend in het Haagse kunstcentrum. Architect Floris van der Zee richtte de etalage in en constateert dat de slogan waarmee Den Haag zich profileert als ‘open stad’ in feite het tegenovergestelde bewerkstelligt. Deze paradox wordt behalve via onderstaande tekst ook aan de orde gesteld met historisch kaartmateriaal en speciaal voor de gelegenheid gemaakte maquettes.
Den Haag profileert zich als stad zonder muren.
Een imago passend bij wat zij wil uitdragen.
Open, tolerant en internationaal: stad van vrede en recht.
Maar dit zorgvuldig geconstrueerde verhaal heeft ook een keerzijde.
Want hoewel historische plannen voor muren en vestingwallen nooit zijn uitgevoerd,
toont de huidige stad van vrede en recht wel degelijk muren, wallen en grachten.
In 2012 stelde de gemeente zich kandidaat als Culturele Hoofdstad van Europa 2018 met als motto: ‘Stad zonder muren’. Maar die beeldspraak lijkt niet overeen te komen met de realiteit van de stedelijke ruimte vandaag de dag. Bovendien bestonden er wel ooit plannen voor verdedigingswerken.
Er zijn verschillende plannen gemaakt vanwege aanhoudende bedreigingen en daadwerkelijke plunderingen: een ommuring in de 16e eeuw en vestingwerken aan het begin van de 17e eeuw. Ze zijn er nooit gekomen, mede omdat (ommuurde) steden als Delft en Leiden er sterk op tegen waren. Zij waren bang dat Den Haag te belangrijk zou worden. Daarnaast lijken de plannen haast onuitvoerbaar te zijn geweest. Uiteindelijk kwam er in 1620 een pragmatische grachtengordel. Die is nu nog steeds in de stadsstructuur terug te vinden.
In de loop der jaren ontwikkelde Den Haag zich tot Internationale Stad van Vrede en Recht, voortbouwend op haar open imago en ligging in de luwte. Desalniettemin manifesteren de grote instellingen die werken aan vrede, veiligheid en recht in de wereld, zich als onneembare vestingen in het Haagse stadsbeeld. Zo wordt het Europol hoofdkantoor door een glazen muur omsloten, terwijl het gebouw zelf naar buiten toe volledig gesloten is. Of neem het nieuwe gebouw voor het Internationaal Strafhof. Dat lijkt transparant, maar wordt omringd door een tankgracht en ligt ingepakt in een glooiend duinlandschap dat niet misstaat als vestingwal.
Zo worden eeuwenoude technieken nog altijd ingezet om buiten te houden wat niet naar binnen mag en binnen te houden wat niet naar buiten mag. Oftewel, controle door middel van obstructie.
De tentoonstelling bij Stroom is te zien van 3 oktober tot 13 december 2015
Floris van der Zee is architect en urban designer
Recente reacties