Tekst: Leo Oorschot. Foto’s: Johan Nieuwenhuize.
De Haagse volksbuurt het Oude Centrum, waar ooit de filosoof Spinoza woonde, heeft een primeur: een Buurt Biënnale. Gewoonlijk presenteren steden kunst en cultuur tijdens biënnales. Die tasten diep in de buidel om zichzelf op de kaart te zetten. Maar de Haagse Buurt Biënnale tijdens de Dag van de Architectuur 2014, is door actieve buurtbewoners bedacht en georganiseerd. Van sturing van bovenaf is hier geen sprake, subsidie is er nauwelijks en van cultuurbeleid heeft hier nog nooit iemand gehoord. Toch zetten bewoners met een indrukwekkend programma hun buurt in de schijnwerpers.
SPINOZASTAD
Spinoza trok indertijd al de wonderen van Christus in twijfel en accepteerde geen andere verklaring dan de rede. Dat dachten de buurtbewoners zeker ook toen ze de buurtwebsite om hun buurt te promoten www.spinozastad.nl noemden. Rond deze website rolden activiteiten over elkaar heen. Het bracht verschillende bewoners met uiteenlopende interesses en achtergronden bij elkaar. Iedereen bemoeide zich ermee. De kern van Spinozastad en de Buurt Biënnale wordt gevormd door de architecten Joop Bolster en Erik de Jong, de tuinvrouw Marianne Edixhoven en de kunstenaar Rien Monshouwer. Bewoners die niet geloven in wonderen van boven en zich behoorlijk druk maken om hun leefomgeving. Stichting Dag van de Architectuur (BNA kring Haaglanden & Haags Architectuur Café) en bewonersorganisatie Buurtoverleg het Oude Centrum staken een helpende hand uit.
Wat deze buurt zo speciaal maakt zijn de grote bouwblokken met enorme binnenterreinen
Het Oude Centrum is de ambachtswijk uit de zeventiende eeuw en ligt tussen het Spui en de Boekhorststraat. Gewoonlijk staan de prachtige monumenten en historische hofjes centraal maar tijdens deze Buurt Biënnale laten bewoners de transformaties van de afgelopen dertig jaar zien. ‘De wonderlijke wederopstanding’ van de wijk, zoals sommigen dat daar noemen. In de jaren zestig en zeventig ging systematisch de zeventiende- tot negentiende-eeuwse bebouwing tegen de vlakte. Het Prins Bernhardviaduct zou worden doorgetrokken naar een zesbaans stadsringweg. Maar de kersverse wethouder Adri Duivesteijn (afkomstig uit de Schilderswijk) hield in 1980 dit zotte project tegen en langzaam kroop de buurt weer uit het dal omhoog. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de Biënnale is bedacht door mensen die al sinds de grote kaalslag met de buurt in de weer zijn.
Wat deze buurt zo speciaal maakt zijn de grote bouwblokken met enorme binnenterreinen. In de zeventiende eeuw lagen hier tuinen en bedrijfsgebouwen maar in de negentiende eeuw werden ze volgebouwd met sloppen. Kleine eenkamerwoningen voor grote gezinnen en benauwde steegjes waar het altijd geurde naar armoede. Er was geen drinkwater en één toilet werd met velen gedeeld. Tyfus en cholera ruïneerden de bevolking. Tegenwoordig zijn deze binnenterreinen stadsparadijsjes met geheime tuinen. Dat zijn de nieuwe parels die de afgelopen dertig jaar zijn gegroeid in Spinozastad.
REYNIERSHOF
Een tot de verbeelding sprekend hof is het Reyniershof, tussen Boekhorststraat, Hamerstraat, Lange Beestenmarkt en Herderinnenstraat. Ooit lag hier een dichtbevolkt labyrint met sloppen, dat alleen toegankelijk was via smalle stegen. De sloop ging geleidelijk. Aanvankelijk kwam er schrale stadsvernieuwing voor terug. Rond 2004 werd het verkeer verbannen uit dit huizenlabyrint. Er kwamen nieuwe woningen met houten gevels. Hekwerken sluiten het hof nu af van de buitenwereld en de schrale stadsvernieuwing is overwoekerd en ingekapseld. Tegenwoordig is het een oase van rust en ruimte.
GEHEIME PARK VAN DE WAGENSTRAAT
Via een steegje in de Wagenstraat bereikt men een ander paradijselijk binnenterrein. Na de oorlog werden de beruchte sloppen afgebroken en in de jaren zeventig namen bewoners het kale binnenterrein in. Het groeide uit tot een prachtig geheim parkje voor bewoners en de naburige kinderopvang. Cavia’s en konijnen lopen er vrij rond onder de fruitbomen. Aan dat parkje grenst het appartementencomplex Stille Veerkade 8-16. Normaal gesproken een te klein project voor een woningcorporatie. Maar Duivesteijn wist het te koppelen aan een mega stadsvernieuwingsblok in de buurt. De woningen van architectenburo Bolster werden begin jaren tachtig gebouwd.
HUIS VAN BALCKENEYNDE EN DE ZEEPZIEDERIJ
In de zeventiende eeuw huisde de creatieve industrie van Den Haag in het Oude Centrum. Ooit woonden hier beroemde schilders zoals Paulus Potter en Jan van Goyen met schoonzoons Jan Steen en Jaques de Claeuw. Ook de bekende architecten Pieter Post en de broers Arent Arentsz. van ‘s-Gravesande en Pieter Arentsz. Noorwits woonden er. Respectievelijk de stadsarchitect en de hofarchitect van Den Haag. Buurtgenoot Bartholomeus van Bassen ontwierp de Nieuwe Kerk en bedacht het kaarsrechte stratenplan van de Prinsegracht en de Boekhorststraat. Aan de Dunne Bierkade op nummer 17 en 18 liggen de fraaie huizen van bouwheer Claes Dircksz. van Balckeneynde, die tal van belangrijke gebouwen in Den Haag bouwde. Het zal dan ook niemand verbazen dat op het binnenterrein, bij Van Balckeneynde, Potter, Van Goyen en Post een van de oudste industriegebouwen van Den Haag staat. Een chalet van hout. De onderbouw van steen is uit 1620. In de achttiende eeuw werd er porselein vervaardigd. In 1876 kwam er een houthandel in en werd de houten bovenbouw gebouwd. Maar het is vooral de renaissance binnentuin die iedereen de wenkbrauwen doet fronsen.
Recente reacties