Tekst: Botine Koopmans. Foto’s: Dick Valentijn.
Scholen komen leeg omdat er niet genoeg kinderen meer zijn of men verhuist naar een nieuwe locatie, bijvoorbeeld na een fusie. Voor de oude school rest vaak de slopershamer. Toch is dat jammer. Oog voor de kwaliteit van het gebouw en vooral voor de betekenis voor de buurt zijn redenen om in te zetten op hergebruik. En als één type gebouw zich leent voor een nieuwe functie, dan is dat wel het schoolgebouw.
Behalve functies die gerelateerd zijn aan de oude bestemming zoals kinderopvang en specifieke opleidingscentra, is verbouw tot appartementen zeer kansrijk; hal, trappenhuis, sanitair, kamers en gangen zijn er immers al. Ook heel geschikt: aanbieden als kluscomplex. De grote gebouwen voldoen ook prima als museum, atelier, buurtcentrum of evenementenhal. De volgende voorbeelden tonen dit overtuigend aan.
Kluscomplex Noordwal
Aan de rand van de wijk Kortenbos, aan de Noordwal, staat een laag witgepleisterd gebouw met een reeks markante boogramen. Het was een bewaarschool (kleuterschool) die uit omstreeks 1850 dateert. In 1914 werd de school uitgebreid naar ontwerp van gemeentearchitect Adam Schadee.
Na het vertrek van de bewaarschool huurde buurtcentrum Het Anker het pand maar dat werd wegbezuinigd. Als antikraak werd het in 2008 tijdelijk in gebruik gegeven als atelierruimte voor kunstenaars. Tot teleurstelling van de kunstenaars die er een culturele broedplaats van wilden maken, besloot de gemeente in 2017 de school als kluscomplex ter beschikking te stellen. Dat houdt in dat men een lege cascoruimte koopt en zelf voor de afbouw zorgt. Er was ruimte voor elf woningen. Aanpassingen zijn bij functieverandering onvermijdelijk: in dit geval zijn dakkapellen voor de kluswoningen toegevoegd.
Kluscomplex Noordwal
Museum Scheveningen
Sinds 1968 kreeg de voormalige mulo aan de Neptunusstraat een nieuwe functie als Oudheidkundig- en Visserijmuseum Scheveningen. Na een fusie met het Zeebiologisch Museum in 2006 is het verder gegaan als Muzee Scheveningen. De voormalige klaslokalen en de gang lenen zich prima voor het tentoonstellen van de vaste collectie en voor wisselende exposities. Ook het monumentale woonhuis van het hoofd van de school dat prominent op de voorgrond staat, hoort erbij. De school werd in 1877 gebouwd door de dienst Gemeentewerken in een uitgesproken rijke neo-renaissance stijl.
Voormalige Mulo
Theater en Filmhuis
Voor het groeiende aantal leerlingen in de naoorlogse uitbreidingswijken besloot de gemeenteraad in 1951 een gemeentelijke hbs op te richten in de omgeving van het Zuiderpark: de Zuiderpark HBS. De school bleef, na verandering in de scholengemeenschap het Stevin College, tot 2003 gevestigd aan de Zuidlarenstraat.
Nu is de school het onderkomen van theater en filmhuis Dakota. Het succesvolle Dakota verzorgt een interessante programmering die specifiek op de buurt is afgestemd. Het bijzondere is dat de architect van de school, Sjoerd Schamhart bij het ontwerp al aan de buurt dacht. Hij had namelijk geconstateerd dat in de wijk geen andere ruimtes voor buurtbewoners waren dan enige kerken en een enkel café. En zo zorgde hij ervoor dat delen van de school door hun aparte ligging ook los te gebruiken waren voor buurtactiviteiten zoals het voorgebouw met de garderobe, de aula en het overblijflokaal. Zij hadden dan ook een eigen toegang.
Theater en filmhuis Dakota
Congreslocatie en evenementenhal
Het heeft even geduurd voor er een nieuwe bestemming was gevonden voor de Anthony Fokkerschool aan de Binckhorstlaan. De school werd in 1959-1961 gebouwd naar ontwerp van de architecten F.C. de Weger en W. Zonneveld. De school, opgericht in 1936, was enorm gegroeid en uitbreiding van het bestaande gebouw, een voormalige lagere school in Duindorp, bleek niet haalbaar. De school leidde op voor technici in de vliegtuigindustrie. Dat betekende dat er gesleuteld moest kunnen worden aan complete vliegtuigen waar een grote montagehal voor nodig was. Die kwam er ook; achter het voorgebouw met de hoofdingang, de kantine, het kantoor, de docentenkamers en het gymnastieklokaal strekt zich een enorme ruimte uit met een oppervlakte van 1.200 m2 en een hoogte van 9 meter.
Maar zelfs dit gebouw bleek op den duur te klein en zo verhuisde de Anthony Fokkerschool in 1993 naar Hoofddorp. Behalve dat een unieke school uit Den Haag verdween, bleef er een, weliswaar schitterend, maar groot complex achter dat als het zo uitkwam voor verschillende doeleinden werd gebruikt. Sloop dreigde totdat de huidige exploitant LM-MC in een marktonderzoek overtuigend aantoonde dat de hal heel geschikt is als een evenementenlocatie voor de zakelijke markt. In 2009 werd de hal verbouwd en luistert nu als succesvolle congreslocatie naar de naam Fokker Terminal.
Appartementen
In 1960 werd de katholieke jongensschool Sint Augustinus aan de Teniersstraat in de Schilderswijk opgeheven. Het werd toen de thuisbasis voor kinderdagverblijf Saskia, maar na haar vertrek waren er geen nieuwe gegadigden. Jarenlang heeft het markante schooltje leeggestaan. Het werd in 1915 gebouwd in opdracht van de Parochie van het Heilig Hart van Jezus door architect Nicolaas Molenaar en was omringd door meer katholieke gebouwen: de Heilig Hartkerk, een patronaatsgebouw, een kosterswoning en een pastorie.
Eindelijk, in 2016, kwam er een einde aan de leegstand. Stadsherstel Den Haag en omgeving kocht de school en liet hem door Hersbach-Architecten verbouwen tot elf appartementen van één of twee kamers voor starters. De hoge ruimtes van de klaslokalen maken van deze bescheiden appartementen iets heel bijzonders.
Bijzonder is ook dat in deze buurt, waar veel stadsvernieuwingsactiviteiten hebben plaatsgevonden, de school en de bijbehorende gebouwen (met uitzondering van de kerk) hebben kunnen standhouden en zo een waardevolle herinnering vormen aan de oude Schilderswijk.
Oude katholieke jongensschool Sint Augustinus
Bedrijfsverzamelgebouw
De derde ambachtsschool aan de Zwaardstraat in Scheveningen is ingericht als bedrijfsverzamelgebouw. Eén van de eerste gebruikers, HTV Architecten (nu HVE), heeft de restauratie en herbestemming van de school zelf vanuit het gebouw begeleid. Uitgangspunt was het gebouw zoveel mogelijk terug te brengen in de staat zoals het in 1930-1931 was ontworpen door de architecten J. Duiker en J.G. Wiebenga. Anders dan de eerste twee ambachtsscholen die in opdracht van de Vereeniging de Ambachtsschool waren gebouwd, is deze school niet in traditionele baksteen opgetrokken, maar in een uitgesproken moderne stijl. Een monument van Nieuwe Zakelijkheid in staal, glas en beton. De ambachtsschool werd in 1993 wegens een fusie verlaten. Als bedrijfsverzamelgebouw voldoet de school uitstekend. Sinds 2004 is de Vereniging Hendrick De Keijser, die zich inzet voor behoud en gebruik van historisch waardevolle panden in Nederland, eigenaar.
De derde ambachtsschool
De tekst is gebaseerd op het boek ’10 met een griffel. Portretten van de mooiste Haagse scholen’ dat in september 2018 is uitgebracht. Hierin staan nog veel meer voorbeelden van herbestemming.
Recente reacties