Tekst: Rien Monshouwer. Foto’s: Bart van Hoek.
Buurtbewoners organiseren de Internationale Buurt Biënnale het Oude Centrum op de Dag van de Architectuur in Den Haag. De naam die de initiatiefnemers aan deze manifestatie geven is enigszins paradoxaal. Hij herbergt zowel buurtbetrokkenheid als oriëntatie op internationale ontwikkelingen. Zij blijven zo dicht mogelijk bij huis en kijken tegelijkertijd zo ver mogelijk weg. Dat gebeurt om in ’het kleine’‘het grote’ te zien.
Zaken komen niet zomaar uit de lucht vallen. Alles heeft een geschiedenis. Of, zoals componist Erik Satie ooit zei: je suis venu au monde tres jeune, dans un temps tres vieux (ik ben heel jong op een hele oude aarde terecht gekomen). Kortom, de verre en recente geschiedenis van dit stadsdeel vormt het uitgangspunt en de inspiratiebron voor deze Buurt Biënnale.
Het oude centrum van Den Haag, meer specifiek een woonblok begrensd door vier straten – Stille Veerkade, Paviljoensgracht, Dunne Bierkade en Wagenstraat – is een van de oudste delen van de stad en onderdeel van het historische centrum.
De rijke geschiedenis van het Oude Centrum
Deze prachtige buurt zit stampvol verhalen over beroemde mensen als de filosoof Spinoza en de schilder Paulus Potter, ja die van de stier. Over straten en huizen, gloedvolle volksbuurten waar paupers tegen de klippen op probeerden te overleven, grachten met druk verkeer en landerijen tot aan het dorp Rijswijk (lang geleden).
Maar massale afbraak dreigde, er was overal leegstand. De neergang van deze buurt beleefde zijn dieptepunt in de zeventiger jaren van de twintigste eeuw. De heer Voorhoeve heeft, als toenmalig bewoner van de Dunne Bierkade, reeds in de vijftiger jaren de aanzet gegeven voor het behoud van dit woonblok en revitalisering van de buurt. Hij kocht en restaureerde grandioze, maar in deplorabele staat verkerende herenhuizen aan de Dunne Bierkade.
Jonge buurtbewoners namen in de zeventiger jaren het initiatief om het Oude Centrum van de ondergang te redden. Zij richtten de actiegroep ’weg met de dwarsweg’ op. Met straatacties vroegen zij aandacht voor het behoud van de buurt. Dat heeft uiteindelijk geleid tot het ‘gedeeltelijk’ redden van deze karaktervolle buurt. Veel is echter verloren gegaan door de cynische blik en houding van toenmalige stedenbouwers, die verkeersafwikkeling belangrijker vonden dan behoud van een historische buurt. Daarom zitten we nu nog met de gebakken peren. Achteraf gezien was afbraak van grote delen van de Lange Beestenmarkt, Nieuwe Molstraat, Paviljoensgracht, de eens zo beeldschone Amsterdamse Veerkade en het Spui volkomen overbodig. Die klassieke schoonheid niet meer terug.
Bouwen is betekenis geven aan ‘het geheugen van de stad’
Ook een prachtig gietijzeren gebouw uit het begin van de twintigste eeuw, op de Amsterdamse Veerkade is verloren gegaan. Eenvoudig laten verkrotten, daarna hard roepen: niets meer aan te doen, simpelweg afbreken en vervangen door slaapverwekkend saaie nieuwbouw. Op de plek van de foeilelijke parkeergarage op diezelfde Veerkade, waar het nu altijd naar pis stinkt, stonden nog niet zo lang geleden zeer oude woonhuizen en bedrijfspanden (zeg 35 jaar geleden). Waar is het historisch besef van mensen die dit soort dingen doen?
Verhalen maken de stad
Iemand sprak mij ooit op straat aan. Hij was in Den Haag geboren, van mijn leeftijd, iets ouder wellicht, laat ik zeggen 70 jaar. Of ik ook wist waar de Turfmarkt gebleven was. Daar was hij geboren, maar hij kon zijn geboortestraat niet meer terugvinden. Beiden waren we ontroerd, beiden ook verdrietig, want zijn deel van de stad, zijn jeugd moest weg. Ten behoeve van wat ook weer?
De architect Daniel Libeskind (Joods Museum in Berlijn) zei dat als je een gebouw ontwerpt, je zou moeten beginnen de verhalen op te tekenen van mensen over de buurt waar het gebouw moet komen, zodat het nieuwe gebouw een menselijk gezicht krijgt. Bouwen is betekenis geven aan ‘het geheugen van de stad’. ‘De stad, je groter lichaam’, zei de architect Louis Kahn ooit.
een stad zonder geschiedenis, is als een mens zonder gezicht
De stad is een fijnmazig systeem, een complex aan verhalen, en iedere breuk in die structuur heeft consequenties. Het voegt een nieuw verhaal toe, maar is nooit in staat de oude verhalen te vernietigen. Anders gezegd, een stad zonder geschiedenis, is als een mens zonder gezicht.
Maar nu terug naar het woonblok tussen de Stille Veerkade, Paviljoensgracht, Dunne Bierkade en Wagenstraat. Binnen dat blok bevindt zich een tuin. Een stille, kleine, goed onderhouden buurttuin. Het is een herinnering aan een boomgaard die hier ooit aanwezig was. In de tachtiger jaren van de vorige eeuw, toen deze tuin aangelegd werd, zijn er drie fruitbomen geplant, een appelboom, een perenboom en een kersenboom. De perenboom heeft het niet overleefd, al snel gesloopt door vandalen, maar de appel- en kersenboom staan in volle glorie in dit kleine paradijs. De tuin is als een long in het blok, de bewoners kunnen er op adem komen. De Buurt Biënnale vertelt het verhaal van deze verborgen tuin en vele andere plekken in het Oude Centrum.
Kijk hier voor meer informatie over de Internationale Buurt Biënnale het Oude Centrum op 21 juni.
Recente reacties