transormatie hoog lindoduin scheveningen

Jury Berlagevlag: ‘sterkere regie leidt tot betere ruimtelijke kwaliteit’

De jury van de Haagse architectuurprijs Berlagevlag was onder de indruk van de zeer hoge architectonische kwaliteit van alle vijf nominaties. Maar ondanks vele lovende woorden komt de jury tot de slotsom dat de huidige manier van Haagse stadsontwikkeling te weinig perspectief biedt voor de toekomst. 

Er zijn meer dan 55 projecten ingediend voor de prijs, van verkeerskundig project tot eengezinswoning. De inzendingen verschillen enorm in schaal en functie. Het is de jury ook opgevallen dat er een aantal nieuwe beeldbepalende Haagse projecten niet zijn ingezonden. Voor een vollediger beeld van hoe Den Haag zich de laatste jaren ontwikkelde, besloot de jury ook deze projecten te bezoeken. Tijdens een aantal fietstochten dwars door de stad zijn vele projecten bekeken. De jury plaatste haar bevindingen in het historisch perspectief van het werk van H.P. Berlage, de naamgever van de architectuurprijs. En deelde deze tijdens de prijsuitreiking op 21 september 2021 in het Berlagehuis aan de Raamweg.

Betekenis Hein Berlage voor Den Haag

Het was een logische keus om de architectuurprijs voor Den Haag te vernoemen naar Berlage. Hoewel H.P. of beter Hein Berlage oorspronkelijk een Amsterdammer was, is zijn bijdrage aan de stad Den Haag beeldbepalend. Van Berlage’s hand werden 12 projecten in Den Haag uitgevoerd, maar 11 ontwerpen ook niet (Verbeek, Reinier: Berlage in Den Haag, opdrachtgever: Dr. H.P. Berlagestichting en gemeente Den Haag, 1990). Berlages uitbreidingsplan uit 1908 was zijn grootste plan voor Den Haag. Zijn ontwerpen betreffen naast de stadsuitbreiding de doorbraak bij de Gevangenenpoort, enkele villa’s, winkel- en kantoorpanden, een kerk en een museum. Ook straatmeubilair waaronder een kiosk, zitbanken en de kenmerkende wit-rode lantaarnpalen werden door Berlage in samenwerking met Piet Zwart ontworpen.

Jury in het onlangs gerestaureerde Berlagehuis, kantoor Shell, waar de uitreiking van de Berlagevlag plaats vond op 21 september 2021

Als alle ontwerpen zouden zijn uitgevoerd, hadden we van Berlage ook een Vredespaleis, een Wagnertheater, een stadhuis, de uitbreiding van de Tweede Kamer, een Koninklijk Paleis, een Muziektheater, een tentoonstellingsterrein, een Volksplein, een nieuw Gevers Deynootplein en een tuinstad voor arbeiders gekregen. Zijn Kröller-Müllermuseum zou in Wassenaar kunnen hebben gestaan.

Vanwege deze opdracht verhuisde Berlage namelijk in 1914 van Amsterdam naar Den Haag en betrok zijn net opgeleverde woning aan de Violenweg. Hij was inmiddels een jaar in dienst bij mevrouw Kröller-Müller die van hem eiste dat hij in Den Haag kwam wonen, nadat zijn plan voor een nieuw Museumhuis boven dat van de jonge Mies van der Rohe was verkozen. Hij betrok zijn kantoor op de zolder van het kantoor van de firma Müller & Co aan het Lange Voorhout.

Uitreiking Berlagevlag 2021 aan architecten van Mourik in het Berlagehuis aan de Raamweg

Ontwerp van stoel tot stad

Zijn jonge medewerkers de architecten Jan Wils en Dirk Roosenburg zouden later een belangrijke rol spelen in de architectuurstroming de Nieuwe Haagse School. Deze stroming liet zich ook inspireren door de horizontale baksteenarchitectuur van Frank Lloyd Wright, wiens werk toen net was gepubliceerd en door Berlage was bezocht en werd besproken. De Nieuwe Haagse School bleek erg geliefd in Den Haag als tegenhanger van de Amsterdamse School en het Rotterdamse Nieuwe Bouwen. Het is juist deze stroming die het uitbreidingsplan kleur heeft gegeven en een belangrijke doelstelling van Berlage, heeft verwezenlijkt: het ruimtelijk vormgeven aan het stedenbouwkundig plan.

Berlage ontwierp van Stoel tot Stad zou architect Jaap Bakema zeggen. Berlage had oog voor zowel het geheel als ook het kleinste detail. Juist deze benadering wenst de jury van de huidige Berlagevlag dan ook te zien bij de ingediende projecten.

Groot aantal nieuwe beeldbepalende projecten en transformaties

Ondanks de relatief korte periode van drie jaar sinds de laatste uitreiking van de prijs is er een hoop gebeurd. De stad presenteert zich langs de kust op drie plekken opnieuw: Kijkduin, het Norfolk Terrein en de twee nieuwe uiteinden van de boulevard. Bestaande bedrijventerreinen zoals Laakhaven-West en Binckhorst zijn verder ontwikkeld. Op verschillende plekken is de stad behoorlijk verdicht zoals op het Verhulstplein, het Energiekwartier, de Gammalocatie en de omgeving rond het ziekenhuis Leyenburg. En er is midden in de stad een nieuw muziek- en danscentrum verrezen (NB, nog niet opgeleverd bij de sluitingsdatum voor de inzendingen).

Naast deze relatief grote projecten hebben er op tal van locaties nieuwe ontwikkelingen plaats gevonden. Den Haag ontbeert uitbreidingsgebieden dus worden stelselmatig open gaten gevuld en verouderde complexen gerenoveerd of vervangen. De verdichtingsopgave zal de komende jaren alleen maar groter worden.

jurybezoek aan het winnende plan Westhovenplein (Architecten van Mourik) ‘uiterst zorgvuldig ontworpen project van grote maatschappelijke betekenis voor de bewoners van Moerwijk en een lichtend voorbeeld voor de herstructurering van Den Haag Zuidwest’

Kaders onvoldoende helder en doordacht

De jury vraagt zich echter af of de ontwikkelingen van de afgelopen drie jaar richting kunnen geven aan de ambitie van de stad. De gemeente heeft veel ontwikkelingen aan de markt overgelaten en vooral een toetsende rol gehad. Een ruimtelijk masterplan waarmee Berlage toentertijd de toekomst van de stad schetste, ontbreekt. Per locatie is er een samenwerking gezocht met een ontwikkelaar en belegger die het proces van het stedenbouwkundige plan en architectonische uitwerking sturen. De gemeente heeft maar een corrigerende en niet regisserende rol. Dit hoeft niet per definitie tot slechte resultaten te leiden, mits de kaders helder en doordacht zijn, denkt de jury. De door de jury bezochte projecten overtuigden echter niet dat deze aanpak de juiste is.

Bij het Hagaziekenhuis aan de Leyweg verdwaalde de jury letterlijk op weg naar het ziekenhuis, ook werd de formele aansluiting met het idioom van de wederopbouw gemist. In Kijkduin was er verbazing over de sterk doorgevoerde differentiatie in de gebouwen met een rommelig ogend resultaat. Ronduit teleurgesteld keerde de jury terug van de boulevard in Scheveningen waar de prachtige boulevard van De Sola Morales aan beide uiteinden is voorzien van een slotakkoord dat helaas niet daarop aansluit en tamelijk uit de toon valt. Waarom niet vasthouden aan de al gerealiseerde kwaliteit van begin tot eind, vraagt de jury zich af.

hoog lindoduin
De transformatie van Hoog Lindoduin (Jan Splinter Architecten) ontving een eervolle vermelding. ‘lichtend voorbeeld voor de omgang met de erfenis uit de naoorlogse bouwperiode. Het is lovenswaardig dat er niet gekozen is voor sloop en een duurzame oplossing is gezocht.’

Het ontbreekt aan sterke regie

De jury komt tot de slotsom dat de huidige manier van Haagse stadsontwikkeling te weinig perspectief biedt voor de toekomst, omdat de planvorming te veel wordt overgelaten aan individuele projectontwikkelaars. Het ontbreekt met name aan een sterkere regie op het gebied van stedenbouw en architectuur aan het begin, tijdens en aan het einde van het ontwikkelproces. De jury vindt dit vreemd, want de geschiedenis van Den Haag heeft immers uitgewezen dat een sterkere regie van de gemeente tot betere ruimtelijke resultaten leidt.

Bekijk hier de winnaars Berlagevlag 2021

De vakjury van de Architectuurprijs Den Haag Berlagevlag bestaat in 2021 uit Jeroen Geurst (Geurst en Schulze Architecten, voorzitter), Floor Thier (Studio Leon Thier), Hans van Beek (voormalig HaAC voorzitter), Renske van der Stoep (ROFFAA) en Dennis Hofman (Architektenkombinatie Bos Hofman, secretaris).

juryvoorzitter Jeroen Geurst

Foto’s: Luuk Kramer, Peter Jollie, Sandra Schluchter

Leave a Comment

*