Smart City, Smart Urbanism

Tekst: Klaartje Jaspers.

Wat is Smart City eigenlijk, en wat betekent het voor Den Haag? Een slimme vuilnisbak die een seintje geeft als ie vol zit, een nog slimmere lantaarnpaal die niet alleen op zonnepanelen schijnt en zelf de meldkamer inlicht als ‘ie onderhoudt behoeft, maar die bovendien de luchtkwaliteit in de gaten houdt? Of juist een buurman die je koffiedrap komt ophalen om er oesterzwammen op te laten groeien, en een app waarmee burgers de politie vertellen waar er iets te doen is, zodat ons belastinggeld niet verspilt hoeft te worden aan uniformen die lukraak rondjes rijden? Kan Den Haag zich onderscheiden met geothermische installaties waarbij haar verfoeide onderscheid tussen het zand en het veen eens constructief gebruikt wordt, kan ze haar reputatie als stad van recht en vrede omzetten in arbeidsplaatsen om die idealen daadwerkelijk te waarborgen?

Echt ‘smart’ lijken ze niet, de oude Europese steden. Toch bepleit Maarten Hajer, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, tijdens het ADHD debat over Smart City, goed na te denken voordat we al het oude verruilen voor nieuwerwetse techno-snufjes. Hij herinnert ons aan de Brother XS35, de eerste elektronische schrijfmachine. Op een schermpje verscheen de tekst die we ingevoerd hadden, na een bevestigende druk op de knop rolde de print eruit. Lyrisch waren we erover, niet wetende dat we aan de vooravond stonden van een revolutie die ons de computer en het internet zou brengen. We zijn nu ook weer in die fase van die elektronische schrijfmachine, waarschuwt Hajer ons: we moeten ons niet gek laten maken door allerhande technische snufjes, maar goed nadenken welk doel die moeten dienen. Pas als we het smart city concept integreren met maatschappelijke vraagstukken, suggereert hij, kunnen we het hebben over smart urbanism.

iShack

Hajer vergelijkt de befaamde ‘ecostad’ Songdo met de zelfgebouwde compounds van Kaapstad. Het hypermoderne Songdo trekt haar energie nog altijd uit het net, terwijl de bewoners van het Kaapse Enkanini een zonnepaneeltje op hun dak hebben liggen – genoeg voor drie gloeilampen, een telefoonoplader en een tv. Ze betalen de rekening via hun prepaid telefoon. Doen ze dat niet, dan kan leverancier iShack hun zonnepaneel op afstand uitschakelen. Wie is hier nu slim? In Zuid Afrika hebben bewoners niet alleen zeggenschap over hun eigen energie, maar ook nieuwe banen en sociale cohesie – in Zuid Korea hebben ze een mooi megaproject dat vooral een duur uithangbord is.

kijk niet alleen naar data en sensoren, maar naar uiteenlopende zaken als gender, milieu, infrastructuur en eigendomsrechten

Momenteel zijn smartphones de meest doorslaggevende gadgets van onze samenleving, denkt Superuse Studios’ architect Jan Jongert, juist doordat ze functies integreren. Vroeger maakte je ’n foto, downloadde je die, loadde je ‘m elders weer up en deelde hem met je vrienden. In de smartphone zijn die functies gekoppeld, waardoor je je foto rechtstreeks kan delen. In die integratie van functies zit hem de meerwaarde. Een van de meest interessante voorbeelden vindt Jongert de ouderwetse Hollandse windmolen – waarschijnlijk nog energie-efficiënter dan die witte gestroomlijnde palen. Vroeger had hij er weinig interesse in, maar nu hij dingen op functie bekijkt, ziet hij in het vertrouwde ansichtkaartbeeld een gebouw dat vele functies effectief combineert: productie, opslag, verkoop en vaak ook nog bewoning.

Als planoloog ziet ook SmartCityStudio-oprichter Rogier van den Berg vooral mogelijkheden in handige combinaties. Natuurlijk hebben steden waar nog niet alles geregeld is, het relatief makkelijk. De steden waar hij in India werkt, moeten zelfs de meeste basic voorzieningen nog aanleggen; in India acht hij de slimste innovatie het aanleggen van 600 miljoen toiletten. Anders dan steden waar die dingen al vastliggen, hebben zij nog ruimte om voorzieningen naar de huidige wensen in te richten. Toch denkt ook Van den Berg dat de hoog-geïndustralieerde landen veel te leren hebben van de zuidelijke snelgroeiers.

Smart grid

Neem een stad als Ouagadougou, hoofdstad van Burkina Faso, dat zelfs de ‘sloppenwijken’ in beloopbare blokken liet kaderen, zodat gemeenschappelijke infrastructuur later makkelijk toe te voegen is aan de zelfgebouwde huisjes. China, dat de New Yorkse blokkenaanpak ook gekopieerd had, kon er veel van leren toen bleek dat de kavels voor hun übermoderne wolkenkrabbers, met hun 300x400meter, veel te groot waren om de stad nog op voetgangers in te richten.

met adaptieve busroutes kunnen reizigers thuis opgepikt worden

In het Zuid-Afrikaanse Johannesburg, volstrekt verknipt als uitwerpsel van het achterhaalde Apartheidsregime, constateerde Van den Berg dat bewoners van stadsdeel Soweto 70 tot 80 % van hun inkomen kwijt waren aan het vervoer naar hun werk in centrum Jo’burg. In plaats van het transport te verbeteren, suggereert hij, kan je beter de banen naar Soweto halen. Als thuis van twee Nobelprijswinnaars heeft de wijk toeristisch potentieel, als thuis van een miljoen bewoners is er genoeg te doen. Momenteel leeft het grootste deel van de bewoners van informele baantjes. Historisch is het lastig hier belasting te gaan innen en mensen aan te slaan voor het gebruik van water en elektra, maar Van den Berg ziet wel degelijk mogelijkheden. Wil je echt smart zijn, bepleit hij, dan moet je situaties zo complex mogelijk bekijken: dan kijk je niet alleen naar data en sensoren, maar naar uiteenlopende zaken als gender, milieu, infrastructuur en eigendomsrechten.

Ondertussen wordt Geert-Jan van ’t Veen (Dutch Coast & Columby) een beetje weerbarstig van al die techno-mineur. Slecht getimed, denkt hij: we weten maar nauwelijks nog wat de IT voor ons kan betekenen, we zouden die nieuwe mogelijkheden moeten omarmen. Met sensoren kunnen parkeermeterprijzen live afgestemd worden op de vraag naar parkeerplekken, met adaptieve busroutes kunnen reizigers thuis opgepikt worden. In de data die bij veel technologie vrijkomt ziet hij niet alleen een grondstof voor zulke nieuwe diensten, maar ook een middel voor transparantie: droegen beleidsmakers vroeger verantwoording af door het schrijven van dikke rapporten, met open data kan je meekijken wat ze doen door hun daadwerkelijke processen tegen het licht te houden. De reinigende kracht ligt niet langer bij een paar controlerende instanties, maar bij het hele publiek, in al haar diversiteit.

Democratisering

Den Haags gemeentelijk beleidsadviseurs Stephan Bekx en Karim Ardaghal zien wel wat in die verregaande democratisering. “We moeten ons afvragen of het inderdaad wel allemaal de taak van de gemeente is, en welke rol die dan moet hebben”, denkt Bekx. Ardaghal noemt de ’triple helix’: om het smart urbanism-idee daadwerkelijk voeten in aarde te geven, ziet hij een noodzaak voor samenwerking tussen kennisinstellingen, de industrie en de overheid, waarbij ook burgers een belangrijk rol moeten spelen. Juist als je een succesvol project als iShack wil realiseren, moeten verschillende betrokkenen samen om tafel, en niet werken als bij een top-down project als Songdo, hoe eco-chiq en mooi dan ook.

Leave a Comment

*