Maakhaven bouwt aan de creatieve stad

Foto: Andries Micke

Tekst: Andries Micke.

Gebiedsontwikkeling verandert van grootschalige plannen naar organische stedenbouw, kleinschalig opdrachtgeverschap (KO) voor woningbouw en meer regie bij de consument. Deze verandering heeft veel goede kanten. Maar er zijn zaken die ook aandacht verdienen binnen deze nieuwe vorm van gebiedsontwikkeling.  De zogenaamde creatieve industrieën maken een steeds groter deel uit van de economische bronnen waar wij onze welvaart vandaan halen. Maar waar en hoe betrek je specifieke ‘creatieve productie clusters’ of netwerken in deze gebiedsontwikkeling nieuwe stijl? Wat is de specifieke fysieke context waarin deze clusters kunnen ontstaan? Waarom is deze context van belang? En hoe faciliteer je als stad het behoud of de groei van deze context?

Deze vragen wil ik voorleggen in dit opinie stuk met als casus het plan van ‘Maakhaven’. In Laakhaven West ligt het voormalig centrale magazijn van Shell, nu tijdelijk in gebruik als atelierpand ‘Maakhaven’. De huurders willen Maakhaven herontwikkelen tot een hotspot voor creatieve bedrijfstakken en kunstenaars en creativiteit verbinden met de nieuwe maakindustrie.

unieke projecthal heeft een grote aantrekkingskracht

De afgelopen 10 jaar zijn er al vele waardevolle projecten in binnen en buitenland gerealiseerd. Vooral de unieke projecthal heeft een grote aantrekkingskracht en is op andere locaties niet aanwezig. Met nieuwe huurders kan Maakhaven een rijk aanbod van culturele diensten en producten verzorgen in een wijk met straks 1000 nieuwe woningen. In die context wordt een grand café, winkel of galerie ook een logische stap. Maakhaven wil de huidige, inmiddels geslonken bezetting uit breiden naar 40 huurders. Het pand dient hiervoor verbouwd en onderhouden te worden. Het gebouw wordt nu echter met sloop bedreigd.

Korte geschiedenis van de planvorming

Het gebied in Laakhaven West is onderdeel van de gemeentelijke plannen om kleinschalige projectontwikkelaars de kans te geven een stadsdeel te ontwikkelen. Op 9 oktober 2012 heeft de gemeente Den Haag tijdens een voorlichtingsbijeenkomst in de nabijgelegen RAC-hal aangegeven de KO verkaveling in 2016 te willen uitvoeren. In oktober 2013 werd aan Maakhaven via een ontruimingsverzoek duidelijk gemaakt dat de gemeente de wens heeft om deze plannen twee jaar eerder te effectueren. Het Maakhaven gebouw diende gesloopt, gesaneerd, bouwrijp gemaakt en verkocht te worden als losse kavels. Op initiatief van de Haagse Stadspartij en GroenLinks is een raadsvoorstel tot studie naar haalbaarheid van permanente herbestemming van het Maakhaven pand aangenomen. Daarmee is de sloop uitgesteld tot een definitief besluit in de herfst van 2014.

maakhaven_foto-denis-oudendijk

Het is opvallend dat er in de plannen van de gemeente geen plaats is voor Maakhaven en het pand gesloopt moet worden. Met haar plan tot herbestemming, draagt Maakhaven juist bij aan de historische betekenis van dit gebied en aan de realisatie van meer permanente ateliers en werkplekken voor kunstenaars en creatieve ondernemers.

Het is belangrijk voor de werkgelegenheid in de stad dat er voldoende ruimtes zoals Maakhaven aanwezig zijn voor creatieve ondernemers.

Wethouder Norder vertelt op deze website waarom Kleinschalig Opdrachtgeverschap een goede aanpak is. Maar dat verhaal gaat vooral over woningen. Hoe de culturele sector een plek zou moeten krijgen in de RAC hallen, en hoe dat is mis gegaan, daar rept de heer Norder met geen woord over. In veel gevallen wordt KO succesvol ingezet om flexibele maatwerkoplossingen of herbestemmingsopgaven van scholen uit te voeren als het gaat om woningbouw. Maar in een stad wordt ook gewerkt en leeft de cultuur. De toename van het aantal zelfstandige ondernemers vraagt om maatwerk en zorgvuldige afweging binnen de bestaande context. De gemeente kent een zogenaamd broedplaatsbeleid dat onlangs is geëvalueerd. De daarin genoemde adviezen pleiten voor een stimulerende en faciliterende rol van de gemeente.

Belang van creatieve ondernemers

‘Het gaat in creatieve bedrijfstakken, anders dan in hightech, veelal om innovaties die niet zozeer van technologische als wel van conceptuele aard zijn.‘ (Kloosterman 2004) De conceptuele aard van de creatieve onderneming vraagt om een specifieke fysieke context die schaars is. In geval van Maakhaven zoeken de in het pand gevestigde bedrijfjes en kunstenaars ruimtes die voldoen aan specifieke eisen: informeel netwerk, nabijheid van aanvullende disciplines, goedkope ruimte, ruimtelijke aanpasbaarheid, vrijheid m.b.t. bestemming, ligging ten opzichte van andere vergelijkbare initiatieven in de stad, kritische grote van het gebouw en markante identiteit. Het is belangrijk voor de werkgelegenheid in de stad dat er voldoende ruimtes zoals Maakhaven aanwezig zijn voor creatieve ondernemers.

De creatieve bedrijfstakken leveren dus een belangrijke bijdrage aan de aantrekkingskracht van een stad. Met name de productie aan podiumkunsten in de stad, en de conservering en accentuering van historisch erfgoed zijn aantoonbaar van belang. Niet zozeer voor bedrijven, maar juist voor mensen. Met name mensen met een hoge opleiding zijn geneigd in steden te gaan wonen met een groot aanbod van podiumkunsten en veel historisch erfgoed. En die hoogopgeleiden zijn weer erg belangrijk voor de lokale economie.‘ (Marlet 2005) De beste voorspeller voor ontwikkeling van de werkgelegenheidsgroei blijkt de aanwezigheid van de creatieve ondernemers zelf: ‘creative class is a better predictor for employment growth than education (level).’ (Marlet 2004)

projecthal_maakhaven

Voor de wijk is behoud winst

Een argument dat voor ontwikkeling van Maakhaven als culturele functie in de wijk pleit, is de wijze waarop het bestemmingsplan nu wordt ingevuld. De RAC hallen, die onlangs zijn verbouwd met gemeentelijke en EU-gelden, met het oog op een culturele bestemming, zijn grotendeels verhuurd aan een distributeur van importproducten (afbakbrood dat buiten de EU wordt geproduceerd). Het is een functie die weinig toegevoegde waarde biedt aan de wijkeconomie, laat staan aan het nagestreefde ’trendy’ karakter. Distributie vanuit Turkije stimuleert vooral de C02-uitstoot, iets waarover het bestemmingsplan ook uitspraken doet. Bovendien is daarmee het aandeel geplande culturele bestemming in het gebied verminderd. Ook voor de culturele bestemming van de RAC hal is de aanwezigheid van Maakhaven goed. Maakhaven heeft in- en bij de RAC hal een publieksevenement gehouden. Door clustering kan die culturele bestemming versterkt worden. Herbestemming van Maakhaven past goed in de doelstelling van het bestemmingsplan en in het gemeentelijk cultuurbeleid.

feest-maakhaven_foto-farida-kaptein_a

Voor de herontwikkeling is een integrale aanpak nodig in het ontwerpproces. Architectonische ideeën, bouwkundige mogelijkheden en organisatorische oplossingen moeten elkaar versterken. Van alle partijen wordt daarom extra inzet en een grote inventiviteit gevraagd. Daarvoor is verbondenheid nodig die niet ontstaat bij top-down ontwikkeling. We bepleiten dan ook organische stedenbouw en inzet van de cultuurhistorische waarde, omdat dit allebei bijdraagt aan meer buurtbinding en een levendiger en leefbaarder stadsdeel. Niet door dit te conserveren zoals het is, maar door de vitaliteit te versterken. Uit archiefonderzoek en de unanieme beoordeling van het Monumenten platform en de beoordeling van de SHIE blijkt dat de cultuurhistorische waarde van dit industriële erfgoed door de gemeente is onderschat.

Hoe faciliteer je als stad?

Er zijn dus allerlei argumenten te vinden in de beleidsdocumenten van de gemeente, op het gebied van duurzaamheid, cultuur, economie, leefbaarheid, onderwijs en stadsontwikkeling die herontwikkeling van Maakhaven ondersteunen. De stadsdeeldirecteur heeft tijdens een bezoek ook aangegeven dat de functie van Maakhaven belangrijk is voor de wijk. We vinden dat de gemeente vast zou moeten houden aan haar eigen keuze om creatieve bedrijvigheid in Laakhaven West te stimuleren (Structuurvisie 2020, Knoop Moerwijk). Behoud het industrieel erfgoed en stimuleer dat het Maakhavenpand een hotspot in de wijk wordt en dat Laakhaven West zich onderscheid van de aansluitende stadsdelen.

Maakhaven is belangrijk voor de wijk

Maakhaven ziet mogelijkheden en onderzoekt deze nu op haalbaarheid zoals de raad heeft gevraagd, helaas ‘min of meer samen’ met de gemeente. Natuurlijk is een goed onderzoek en afweging van kosten en baten noodzakelijk bij de beslissing om een pand te behouden en te ontwikkelen. Gesprekken met de bank, andere initiatieven zoals de Besturing en de War, STROOM, BOEI en fondsen stemmen hoopvol. We denken dat het plan haalbaar is. De gemeente is als gebouweigenaar zelf in de positie om die haalbaarheid mede te bepalen bij de vaststelling van de verschillende positieve en negatieve waardes (verkoopkoopwaarde, sloopwaarde, saneringskosten, transactiekosten, plankosten, citymarketing, werkgelegenheidsgroei, verbetering vestigingsklimaat hoger opgeleiden en expats, vastgoedwaardestijging, innovatiekracht etc.) Tot nu toe echter wordt alleen de verkoopwaarde van volledig ontwikkelde kavels als waarde beschouwd.

Een marktpartij eist altijd financieel rendement, maar de publieke sector kan – en zou ook – het maatschappelijk rendement voor ogen moeten hebben. Er ligt volgens Maakhaven een unieke kans om de creatieve industrie in Den Haag te versterken. We hopen dat de opdracht die de raad heeft meegegeven aan de gemeente serieus wordt aangegaan.

Andries Micke is adviseur van het bestuur van Maakhaven. Foto’s: Andries Micke, Denis Oudendijk en Farida Kaptein.


Kloosterman, R.C (2004), ‘Recent employment trends in the cultural industries in Amsterdam, Rotterdam, The Hague and Utrecht; a first exploration’, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 95:2: 243-262.
Gerard Marlet (Stichting Atlas voor gemeenten) en Joost Poort (SEO Economisch Onderzoek) (2005) Cultuur en creativiteit naar waarde geschat p. 55
Gerard Marlet en Clemens van Woerkens (2004) Skills and Creativity in a Cross-section of Dutch Cities

One Comment

  1. Judith Schotanus says:

    Meestal verbeteren creatieve ondernemers het imago van een te ontwikkelen gebied. Mede door hun aanwezigheid willen anderen er komen wonen. Het verbaast me dat de gemeente Den Haag Maakhaven niet op die manier inzet in de ontwikkeling van het gebied. Het minste wat ze kunnen doen is de planning zo aanpassen, dat eerst de omliggende kavels bebouwd worden en Maakhaven de kans krijgt haar waarde voor Laakhaven te bewijzen.

Leave a Comment

*